Zuzanna Łapicka-Olbrychska: W rodzinie nic nie ginie

Znani i lubiani w domu

Wiadomość o jej śmierci w ostatni piątek przyjęliśmy z ogromnym smutkiem. Kilka miesięcy wcześniej odwiedziliśmy Zuzannę Łapicką-Olbrychską w jej niedużym mieszkaniu na warszawskim osiedlu Eco. Jego wnętrze: obrazy, meble i przedmioty stworzyły niezwykłą opowieść o barwnym życiu właścicielki.

Katarzyna Nazarewicz: Możemy nagrywać?

Zuzanna Łapicka-Olbrychska: Już?! Agnieszka Osiecka zawsze mi opowiadała, że jak przychodzi do niej jakaś dziennikarka, to razem reperują dyktafon przez pierwszą godzinę. Szybko się sprawiłaś.

Zuza, zgubiłaś w ostatniej książce „Dodaj do znajomych” jedno nazwisko. Autor: Zuzanna Łapicka. O czymś nie wiem?

Nie, nadal jestem formalnie Łapicka-Olbrychska, ale ta książka jest o środowisku artystycznym, w którym dorastałam i dla którego od dziecka byłam Zuzią Łapicką. To bardziej określa mnie, kim jestem. Pisałam ją najczęściej w łóżku. Mam świetną podkładkę pod laptop do łóżka – leżę, piszę i udaję Tadeusza Konwickiego, do którego nie śmiem aspirować, ale pamiętam, że wszystko pisał „leżąc w swojej nyży” na ulicy Górksiego.

A nad twoim łóżkiem wisi piękna, wielkobiustna grafika Alicji Wahl, dziewczę jest młode i bardzo podobne do ciebie.

To jest drugi obraz Alicji, bo pierwsza wersja mojego portretu była podobizną bujnej dziewczyny, dookoła której wiły się męskie peni... hm... organy. Byłam wtedy 18-letnią dziewicą, ale miałam już duży biust i to wzbudzało męską sensację. Ojciec uznał, że tak malować mnie nie wypada. Więc Lusia się obraziła, obraz zabrała i wysłała do Ameryki – już po tygodniu w galerii sztuki kupił ten obraz sam Francis Ford Coppola.

I „Czas apokalipsy” powstał w związku z twoim biustem...

...a ja mam wersję obrazu Alicji łagodniejszą, z 1972 roku. Z tym portretem przeprowadzam się z mieszkania do mieszkania przez 40 lat i zawsze go wieszam nad łóżkiem. A obok niego zawsze wiszą dwie grafiki Franka Starowieyskiego, które podpisał „dynamiczna Zuzia” albo „Zuza oczekuje na Nabuchodonozora”. Zaznaczam jednak, że mu nie pozowałam, bo, jak widzisz, kobieta nie jest na tych obrazach zbyt atrakcyjna. Nie zgodziłam się na pozowanie, bo się wstydziłam, ale jak to potem zobaczyłam, żałowałam tej decyzji.

Franciszek Starowieyski już nie był taki skłonny do cenzury.

Ano nie. Te dwie grafiki już mnie nie zawstydzają. Mam nadzieję, że Franek tak mnie sobie nie wyobrażał.

Jakie meble z twojego domu są dla ciebie ukochanymi sprzętami i nigdy się z nimi nie rozstajesz?

Te, które zabrałam z mieszkania rodziców, czyli domu, w którym się wychowałam. Co prawda było to małe mieszkanko na Mokotowie, w bloku, ale zmieściły się w nim ocalone sprzęty z rodzinnego majątku mamy, Zofii z domu Chrząszczewskiej. Wcześniej stały przez kilka pokoleń w pałacyku w Wierzbinku, na Kujawach, koło Włocławka, i nad moimi drzwiami wejściowymi wisi zdjęcie tego pięknego zameczku.

Pamiętam, że moja mama bała się przez lata stalinizmu i komunizmu jechać do tego majątku, aż wreszcie zmobilizował nas Daniel w czasach „solidarności”, w 1981 roku, byliśmy wtedy cztery lata po ślubie. Mama już nie musiała się bać, że jako żona wybitnego aktora zaszkodzi mu, bo ma wielkopańskie korzenie posiadaczki ziemskiej. Pojechaliśmy w tę podróż, mama tak się denerwowała, że wzięła relanium, i w Wierzbinku zobaczyła, że mieszczą się w tym pałacu jakieś ważne urzędy.

Biegała jak oszalała po parku i szukała kortu tenisowego, bo pamiętała, jak chłopi do niej śpiewali: „Panna Zofija po tenisie się uwija”. Znalazła tylko chwasty. W pałacyku sala balowa została zamieniona w pokoje urzędników, ale udało się mamie wbiec po schodach w wieży do swojego pokoju i ze łzami w oczach powiedziała: – Nie wierzyłam, że jeszcze kiedyś zobaczę ten widok... Na co odezwał się urzędnik, który nas tam wpuścił, i też ze łzami w oczach powiedział: – Boże, nie myślałem, że zobaczę pana Daniela Olbrychskiego na żywo...

To wiszące lustro, mocno wiekowe, o zadymionej tafli jest właśnie „powierzbinkowe”, z tamtego pałacu?

Tak, a pod nim stoi mahoniowy sekretarzyk, w którym mama trzymała resztki rodowej biżuterii i ciągle kazała mi sprawdzać, czy kolejna gosposia czegoś nie ukradła.

A któraś ukradła?

Coś tam się mamie nie zgadzało, przepadły gdzieś dwa sygnety, więc ja od tego czasu mam w nosie – niczego nie gromadzę, wszystko rozdaję, bo uważam, że nerwy, że coś zginie, nie są tego warte. Tym bardziej że mama tej biżuterii w ogóle nie nosiła. A nad tym sekretarzykiem wisi zdjęcie ojca, które lubię, bo jest ze sztuki „zaproszenie do zamku”. Tata grał w nim bliźniaków, a ja miałam wtedy pięć lat i pierwszy raz zobaczyłam go na scenie. Potem skandowali „Ła-pic-ki” i nie do końca rozumiałam, że to o mojego tatę chodzi.

Tutaj stoi drugi stoliczek, na nim – pod szkłem – mama trzymała karnecik balowy, leży tam do dzisiaj, z wpisanymi nazwiskami kawalerów do kolejnych tańców. Obok stoją srebra z pałacu, najważniejsza jest misa, w niej moi przodkowie się myli, a po latach mój ojciec trzymał w niej zeszyty, które wydałam w tomie „Jutro będzie zemsta”.

Tu leżały te dzienniki, które – jak mi wiele osób zarzucało – powinnam była ocenzurować, bo były za szczere i za okrutne wobec przyjaciół i znajomych. Nie zrobiłam tego, bo wiem, że ojca uwierał wizerunek grzecznego i eleganckiego. Z trudem to odczytywałam, bo ojciec miał okropny charakter pisma.

Okropny. Kropka. Charakter. Kropka. Tak, pisałaś o tym także w swoich ostatnio wydanych wspomnieniach „Dodaj do znajomych”.

Bo dobrze znałam jego trudny charakter... Ale zobacz, jaki był przystojny, to jest szkic Andrzeja Wajdy do sztuki „Play Strindberg” Dürrenmatta, naszkicował – pewnie w uzgodnieniu z Krysią Zachwatowicz – jego kostium i pamiętam, że premiera była 19 marca 1970 roku, miałam wtedy 16. urodziny i dostałam ten szkic od Wajdy w prezencie. On znakomicie rysował i, jak wiadomo, chciał być malarzem.

Czy siedzę teraz na tym fotelu, który kupiłaś w Kazimierzu, a dowieźli ci do Warszawy koledzy z ekipy TVP?

Tak! Byłam wtedy na festiwalu filmowym Grażyny Torbickiej, weszłam przy rynku do galerii i zachwycił mnie. I wiesz, jak sobie siedzę w tym fotelu, to patrzę na zdjęcie taty ze sztuki „Lady i generał”, przypominam sobie, jak w tej samej pozie siedział w domu. No, może nie miał wąsa. Więc ja siedzę, a nad fotelem wisi zdjęcie moich ukochanych chałup, zrobił je dla mnie Janusz Gajos, który doskonale fotografuje.
On wie, że jeździłam tam od dziecka z rodzicami na wakacje, to było miejsce, gdzie spotykali się reżyserzy, aktorzy, pisarze i muzycy. Jeżdżę tam do dzisiaj, do tych moich Chałup, i tu jest stacja w Kuźnicy, do której jeździliśmy całą paczką na kawę.

À propos morza, masz tutaj, w zasięgu wzroku, oryginalny obraz Edwarda Dwurnika „Morze”.

Ha, ha, to jest pamiątka po jego związku uczuciowym z moją koleżanką Elą Łebkowską i on wtedy, niesiony wielkim uczuciem do niej, hojnie rozdawał jej przyjaciołom to, co malował i im się spodobało. Mnie ten obraz zachwycił.

Wyobraź sobie, że musisz ze swojego mieszkania zabrać tylko jedną najważniejszą dla ciebie rzecz. Co by to było?

Wiem! Wzięłabym tę srebrną papierośnicę, bo są na niej wszystkie herby naszego kujawskiego rodu i w dodatku przedstawione w formie rebusowej. Zobacz: nazwisko „Chrząszczewski” przedstawiono w formie rebusu – chrząszcz plus „F”, plus „ski”, czyli obrazek nart.

Czy twoja córka Weronika zna historię tych przedmiotów?

Mieszka od dawna w Nowym Jorku i głównie dla niej zapisuję swoje wspomnienia, żeby po mnie zostały. Córka wie, że kiedy moja babka po wojnie straciła majątek, to w powojennej Łodzi założyła warsztat tkacki i robiła tkaniny. A Weronika jako szef produkcji kultowego domu mody Proenza Schouler jeździ po świecie i wynajduje... tkaniny. Czyli nic w rodzinie nie ginie.

Masz tutaj jakieś pamiątki po swoich miłościach?

To jest pierwsze mieszkanie, w którym nie musiałam wieszać szabli oraz skór z dzika z pazurami. A ten stół z zegarem wiózł Daniel swoim terenowym samochodem z Paryża. O 5 nad ranem zbudził mnie i zobaczyłam, że trzyma stół na głowie.

Czym jest dla ciebie dom?

Dopiero jako singielka z odzysku nie boję się powrotu do domu. Zawsze śmieszę moich znajomych, kiedy ląduję samolotem w Warszawie i mówię: – Boże, jak cudownie, że nikt na mnie nie czeka. Bo mam na myśli to, że sobie wejdę do domu, zrobię kąpiel z pianą. I nie usłyszę, jak ktoś mnie wita: – Co tak późno?!

Rozmawiała: Katarzyna Nazarewicz

Zdjęcia: Leo Zappert